Ogród deszczowy - co to jest i jak go stworzyć?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• czym są ogrody deszczowe
• na jakim podłożu można zbudować ogród deszczowy 
• jakie rośliny najbardziej wchłaniają wodę 

Co to jest ogród deszczowy?

Ogród deszczowy przypomina zwykły ogród, ale jest dużo skuteczniejszy w przeciwdziałaniu skutkom ulew i suszy. Jest to rodzaj budowli hydrotechnicznej, która składa się z ogrodu wodnego oraz zrównoważonego systemu odwadniającego. W ogrodach deszczowych stosuje się specyficzne nasadzenia roślin. Są to głównie rośliny hydrofitowe dobrze znoszące zarówno przesuszenia jaki i okresowe zalewanie. Inną ich właściwością jest również to, że zatrzymują zanieczyszczenia z pobranej wody, np. metale ciężkie.

Ogród deszczowy gromadzi zebraną wodę opadową, która trafia bezpośrednio na jego powierzchnię, jak i tę która spływa z powierzchni nieprzepuszczalnych, np. parkingów, chodników lub dachów i innych o ograniczonej retencji.

Ogrody deszczowe mogą być budowane w gruncie lub różnej wielkości pojemnikach. Można je zakładać na prywatnych działkach, ale także w przestrzeni miejskiej. Należy przy tym zachować odległość minimum 5 metrów od ścian fundamentowych budynków. W wielu ogólnopolskich i samorządowych programach, które wspierają ekologię, bioróżnorodność oraz działania na rzecz zwiększania retencji można uzyskać dofinansowanie na ich budowę. Dlaczego warto?

Zalety deszczowych ogrodów

Ogrody deszczowe w razie gwałtownych opadów wchłaniają o 30-40% więcej wody niż trawnik o podobnych wymiarach, dlatego ich powstawanie przyczynia się do niwelowania lokalnych podtopień. Z kolei w długich okresach suszy ograniczają konieczność podlewania. W wyniku wykonania ogrodu deszczowego mniej wody spływa do kanalizacji deszczowej. Ponadto oczyszczają wodę przed odprowadzeniem jej dalej do gruntu lub kolejnych cieków i zbiorników wodnych.

Jak zrobić ogród deszczowy?

Właściwie założony ogród deszczowy nie wymaga wielu prac pielęgnacyjnych. Generuje koszty przede wszystkim na etapie początkowym, kiedy trzeba kupić niezbędne materiały i rośliny.

Podłoże

Ważną kwestią jest rodzaj podłoża. W zasadzie ogród deszczowy w gruncie można założyć na każdym rodzaju podłoża, ale od przepuszczalności gruntu zależy sposób wykonania nasadzeń. Z kolei ogród deszczowy w pojemniku będzie dobrym rozwiązaniem wszędzie tam, gdzie przeważają utwardzone nawierzchnie, czyli np. w centrach dużych miast. Co ciekawe, można również stworzyć tzw. suchy ogród deszczowy. Warunkiem jest bardzo przepuszczalny grunt, dzięki któremu woda spłynie do głębszych warstw gleby, a na powierzchni będzie się utrzymywała tylko w czasie bardzo intensywnych opadów.

ogród deszczowy w Gdańsku, źródło: https://www.gdansk.pl/

Poziom wód

Przed zaplanowaniem nasadzeń w ogrodzie deszczowym należy sprawdzić poziom wód gruntowych i powierzchniowych. Jak to zrobić? Najlepszą metodą jest sprawdzenie gruntu w terenie na wiosnę, po roztopach. Na przełomie marca i kwietnia w miejscu przeznaczonym na ogród deszczowy trzeba zrobić wykop o głębokości ok. 1,5 m. Jeśli pojawi się w nim woda, to wykonanie ogrodu w gruncie nie będzie możliwe. Jeśli wykop nie napełni się wodą, to oznacza, że wody gruntowe mają odpowiedni poziom i można śmiało planować w tym miejscu prace.

Kolejny krok to zaplanowanie odpowiedniego rozmiaru ogrodu. Aby rośliny zostały właściwie zasilone, musi do nich spływać woda z obszaru o dostatecznej wielkości. Na początek robi się pomiar tzw. powierzchni odwadnianej, czyli powierzchni, z której ma spływać woda zasilająca ogród, np. z parkingu. Otrzymaną powierzchnię mnoży się przez tzw. współczynnik spływu wg wzoru:

• nawierzchnie szczelne, asfaltowe, betonowe, połacie dachowe - 0,9
• nawierzchnie dróg i chodników z kostki betonowej, bruki kamienne - 0,6
• nawierzchnie z płyt betonowych - 0,8
• nawierzchnia z płyt ażurowych - 0,4
• nawierzchnie nieutwardzone - 0,1

Tak zredukowaną powierzchnię odwadniania trzeba pomnożyć przez 2%. W ten sposób uzyskujemy powierzchnię ogrodu deszczowego.

Prace ziemne

W kolejnym etapie trzeba wykonać prace ziemne. Najpierw zrobić wykop o głębokości 95 cm i wypełnić go 20 centymetrową warstwą kruszywa dolomitowego, wapiennego, tufu wulkanicznego lub podobnego materiału. Na kruszywie układa się rurę drenarską perforowaną (ze spadkiem ok. 2%) i łączy się ją z rurą przelewową. Tę konstrukcję ponownie przykrywa się kruszywem. Następna warstwa to mieszanka gruboziarnistego piasku i kruszywa w proporcjach 4:1. Woda deszczowa powinna swobodnie wypływać z ogrodu, np. do potoku lub zbiornika deszczowego, skąd będzie pobierana do podlewania w okresach suszy.

Sadzenie roślin

W kolejnym etapie można już sadzić rośliny, które cechują się wytrzymałością i wysokim zapotrzebowaniem na wodę. W miejscach nasłonecznionych mogą to być: kosaciec syberyjski, kosaciec żółty, krwawnica pospolita, rdest wężownik, skrzyp zimowy, tatarak zwyczajny, żywokost lekarski; na terenach półcienistych: mięta nadwodna, niezapominajka błotna, tojeść rozesłana, turzyca pospolita, a w cieniu: nerecznica samcza oraz wietlica samicza. Przestrzenie między roślinami wypełnij ozdobnym żwirem i większymi kamieniami.

Ogrody deszczowe w Polsce

Miejskie ogrody deszczowe powstają już w Gdańsku i Gdyni, Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie i Krakowie. Są zakładane na skwerach, przy szkołach, wzdłuż budynków, a nawet na rondach. Są jednym ze sposobów adaptacji miast do zmian klimatu.

Kraków

Pierwszy ogród deszczowy w Krakowie powstał w 2018 roku w Nowej Hucie. Jest to ogród w pojemniku, zlokalizowany przy rynnie i zasilany wodą deszczową spływającą z dachu. Zawiera kilka warstw: ziemi, piasku, żwiru i kamieni. W centralnej części znajdują się nasadzenia bylin, m.in. narecznica samcza, turzyce, paprocie. Nadmiar wody odpływa ze skrzyni rurą drenażową na zewnątrz.

Szacunkowa ilość retencjonowanej wody wynosi 15 m3. Kolejne powstały w roku 2019, 2020 i 2021. Rozwiązania z zakresu małej retencji, które ograniczają odpływ wód opadowych do sieci kanalizacyjnej ze względu na zatrzymywanie wody w warstwach filtracyjnych, są szczególnie korzystne w miastach. Ogrody mają uświadomić mieszkańcom Krakowa rolę wody w przyrodzie oraz gospodarce człowieka oraz wpłynąć na wykształcenie postaw proekologicznych.

Gdynia

Inny przykład to ogród deszczowy przy budynku Infobox w Gdyni. Spełnia nie tylko rolę ekologiczną, ale również jest imponującym parkiem i efektownym obiektem architektonicznym. Na podobnej zasadzie działają pływające ogrody na Demptowie. Gdynia jest jednym z tych miast, które wprowadzają specjalny program zagospodarowania wód opadowych, zakładający m.in. tworzenie ogrodów deszczowych.

ogród deszczowy w Gdyni, źródło: https://www.gdynia.pl/

Poznań

Podobnie jest w Poznaniu. W ramach pilotażowego programu Miasta Poznań i spółki Aquanet wytypowano miejsca, w których można lokalizować urządzenia małej retencji: ogrody deszczowe, pasaże wodne czy niecki bioretencyjne. Wprowadzone rozwiązania pozwolą przechwytywać wodę opadową z okolicznych terenów i budynków, zasilając tym samym zaprojektowaną dookoła zieleń. Prace rozpoczęły się w 2021 roku.

Gdańsk

Z kolei Miasto Gdańsk będzie wspierać finansowo wspólnoty mieszkańców, które zdecydują się utworzyć ogród deszczowy na swoim terenie. W Gdańsku istnieje już sześć ogrodów deszczowych. Każdy został inaczej zaprojektowany, ale wszystkie mają takie samo zadanie: zbieranie i wykorzystywanie deszczówki z pobliskich terenów. W sadzeniu roślin pomagali mieszkańcy, w tym także przedszkolaki i uczniowie.

Warszawa

Pierwsze trzy ogrody deszczowe w Warszawie powstały jesienią 2020 roku przy ul. Francuskiej, a kolejne są już w planach, m.in. w rejonie ul. Sokratesa. Co więcej, jednym z projektów finansowanych z budżetu obywatelskiego jest założenie 10 ogrodów deszczowych przy 5 budynkach użyteczności publicznej w Warszawie (urzędach, szkołach, przychodniach). Ogrody będą wykonane w skrzynkach o wymiarach 1x1 m2 i zlokalizowane przy rynnach.