Gospodarstwo rolne w spadku

Zastanawiasz się na jakich zasadach dziedziczone jest gospodarstwo rolne? Obawiasz się, że zostaniesz wyłączony od dziedziczenia, gdyż nie jesteś rolnikiem? A może chciałbyś wiedzieć jak obliczyć zachowek, gdy do spadku wchodzi gospodarstwo rolne? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziesz w naszym artykule.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• na jakich zasadach dziedziczy się gospodarstwo rolne
• czy gospodarstwo może odziedziczyć wyłącznie osoba będąca rolnikiem
• jak obliczyć zachowek, gdy do spadku wchodzi gospodarstwo rolne

W Kodeksie cywilnym znajduje się odrębny tytuł poświęcony dziedziczeniu gospodarstw rolnych. Jednakże, musisz wiedzieć że spośród trzydziestu artykułów w nim zawartych przeważająca większość nie dotyczy spraw, w których śmierć spadkodawcy nastąpiła po dniu 13 lutego 2001 roku. Dodatkowo, zapewne słyszałeś o głośnej ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego, która ogranicza możliwość nabywania gospodarstw rolnych przez osoby nie będące rolnikami. Nic więc dziwnego, że kwestie dziedziczenia gospodarstw rolnych należą do skomplikowanych.

Źródło: Unsplash.com

Spadki otwarte od 14.02.2001 r.

Nieco prostsza sytuacja występuje, gdy śmierć spadkodawcy nastąpiła po ww. dacie. W takim bowiem przypadku zastosowanie znajdują jedynie niektóre zasady szczególne. Do najważniejszych z nich należą następujące:

• jeżeli spadkodawca w testamencie obciążył spadkobiercę zapisem (jest to obowiązek spadkobiercy do przekazania zapisobiercy określonych składników mienia albo kwot), to sąd może wysokość zapisu zmniejszyć albo rozłożyć jego spłatę na raty, bądź odroczyć termin zapłaty. Sąd bierze przy tym pod uwagę: typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności, a także sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania,
• jeżeli wykonanie zapisu prowadziłoby do podziału gospodarstwa rolnego sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, spadkobierca zobowiązany do wykonania zapisu może żądać zamiany przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne – dotyczy to przypadków, w których przedmiotem zapisu jest część gospodarstwa rolnego,
• sąd może również zmniejszyć, rozłożyć na raty albo odroczyć termin płatności zachowku należnego od spadkobiercy, któremu przypadło gospodarstwo rolne, na tych samych zasadach co stosowane do zapisów,
• odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego ponosi od chwili działu spadku spadkobierca, któremu to gospodarstwo przypadło, oraz spadkobiercy otrzymujący od niego spłaty. Każdy z tych spadkobierców ponosi odpowiedzialność w stosunku do wartości otrzymanego udziału w gospodarstwie rolnym. Spadkobiercy zatem, którym gospodarstwo rolne nie przypadło ani nie otrzymali z tego tytułu spłat (bo np. w spadku był również inny majątek, który im przypadł), nie będą wcale ponosić odpowiedzialności za długi związane z tymże gospodarstwem rolnym. Jeżeli do spadku wchodzą również inne zobowiązania (długi nie związane z gospodarstwem rolnym), to odpowiadają za nie wszyscy spadkobiercy na takich samych zasadach.

Spadki otwarte przed 14.02.2001 r.

Jeżeli spadkodawca zmarł przed 14 lutego 2001 roku ale z jakichkolwiek względów nie przeprowadzono po nim postępowania spadkowego. Nawet w przypadku wszczęcia go obecnie, stosowane będą zasady obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy.

Podstawowa z nich ogranicza ustawowy krąg spadkobierców. Gospodarstwo rolne mogło być bowiem odziedziczone tylko przez spadkobierców, którzy:

• stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
• mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
• są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo
• są trwale niezdolni do pracy.

Jeżeli dzieci lub małżonek zmarłego nie spełniali ww. warunków, do dziedziczenia mogły być powołane wnuki (także, gdy ich rodzice żyją ale nie spełniają ww. kryteriów) albo rodzeństwo spadkodawcy spełniające co najmniej jeden ze ww. warunków. Dopiero w ich braku, gospodarstwo rolne było dziedziczone na zasadach ogólnych.

Obrót gruntami rolnymi

Osoby dziedziczące gospodarstwo rolne nie muszą się obawiać o brak przygotowania rolniczego. Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego wyłącza bowiem obowiązek posiadania takowego m.in. względem spadkobierców posiadacza takiego gospodarstwa.

Co więcej, przepisy tejże ustawy wyłączają względem spadkobierców również dwa inne warunki stosowane w pozostałych przypadkach. Mianowicie, spadkobierca dziedziczący gospodarstwo rolne nie ma obowiązku:

• jego prowadzenia przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia,
• osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Do odziedziczonego gospodarstwa rolnego znajdą jednakże zastosowanie inne reguły wynikające ze ww. ustawy. Należą do nich w szczególności:

• prawo pierwokupu gospodarstwa rolnego przez jego dotychczasowego dzierżawcę,
• prawo nabycia – w przypadkach wskazanych w ustawie – nieruchomości rolnej przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa.

Jak wynika z powyższego, spadki w których skład wchodzi gospodarstwo rolne dziedziczone są na nieco odmiennych zasadach aniżeli spadki, w których takiego gospodarstwa nie ma. Podstawowym zadaniem sądu spadku jest bowiem zapewnienie aby dziedziczenie nie doprowadziło do szkód w gospodarstwie rolnym. Sąd ten musi zatem kierować się zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.