Ustawa antylichwiarska: co to jest i jak wpływa na kredytobiorców ustawa antylichwiarska?

Część osób, nie mając na przykład odpowiedniej zdolności kredytowej, decyduje się wnioskować o pożyczkę nie w banku, a w instytucji finansowej. Niektóre z nich uprawiają jednak lichwę - czyli udzielają nieetycznych podwyżek z bardzo wysokim oprocentowaniem. Przeciwdziałaniu lichwie ma sprzyjać znowelizowaną ustawa antylichwiarska - zaczęła ona obowiązywać w części już od 18 grudnia 2022 r. Jakie rozwiązanie przewiduje i czy nowa ustawa antylichwiarska faktycznie chroni konsumentów przed nieuczciwymi instytucjami finansowymi?

Z tego artykułu dowiesz się:

• czy chwilówka to zawsze lichwa,
• jakie są najważniejsze przepisy ustawy antylichwiarskiej z 2022 r.,
• jakie jeszcze przepisy wejdą w życie w najbliższym czasie.

Ustawa antylichwiarska - co to jest?

Nazwa "ustawa antylichwiarska" to określenie potoczne, które nie ma wprost odzwierciedlenia w przepisach prawa - mianem "ustawy antylichwiarskiej" określa się wszystkie przepisy prawa umożliwiające walkę z lichwą, która zgodnie z Kodeksem karnym jest w Polsce zakazana.

Pierwsza ustawa antylichwiarska - czyli ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw zaczęła obowiązywać już w 2006 r. Jej przepisy nie pozwoliły jednak na skuteczne przeciwdziałanie lichwie, w związku z czym ustawodawca dostrzegł potrzebę wprowadzenia kolejnych rozwiązań. Znowelizowana ustawa antylichwiarska wprowadza zmiany zarówno w Kodeksie karnym, Kodeksie cywilnym, jak i Kodeksie postępowania cywilnego, ale też w ustawie Prawo bankowe czy ustawie o kredycie konsumenckim. 

Ustawa antylichwiarska - Dziennik Ustaw

Ustawa z dnia 6 października 2022 r. o zmianie uchwał w celu przeciwdziałania lichwie, czyli de facto znowelizowaną ustawa antylichwiarska zaczęła obowiązywać częściowo od 18 grudnia 2022 r. Treść ustawy można znaleźć w Dzienniku Ustaw z 2022 r. pod numerem 2339.

Nowa ustawa antylichwiarska 3.0: jakie są jej założenia?

Twórcą zmian ustaw w celu przeciwdziałania lichwie jest Ministerstwo Sprawiedliwości. Celem ministerstwa było ograniczenie nadużyć podczas udzielania pożyczek przez instytucje pozabankowe. 

Jakie przepisy kryje zatem znowelizowana ustawa antylichwiarska? Po pierwsze, zgodnie z nowymi przepisami instytucja pozabankowa może udzielić klientowi pożyczki, ale jeśli posiada on odpowiednią zdolność kredytową. Wcześniej nie było to takie oczywiste, a zobowiązania zaciągały osoby, które nie były w stanie spłacić zaciągniętej pożyczki. Ocena zdolności kredytowej ma być przeprowadzana „na podstawie analizy danych udostępnianych przez zaufanych dostawców gromadzących i przetwarzających dane niezbędne do takiej oceny”, czyli m.in. takie instytucje jak Biuro Informacji Kredytowej (BIK) czy Biuro Informacji Gospodarczej (BIG).

Jeśli na podstawie informacji zebranych w BIK i BIG instytucja pozabankowa nie jest w stanie ocenić zdolności kredytowej, może to zrobić na podstawie złożonego przez klienta oświadczenia o osiąganych dochodach i stałych wydatkach gospodarstwa domowego.

Inną ważną zmianą jest zakaz tzw. rolowania pożyczek. Wcześniej instytucje pozabankowe mogły zaoferować klientom, którzy już zaciągnęli zobowiązanie, podpisanie nowej umowy na kolejną pożyczkę - co w oczywisty sposób prowadziło zazwyczaj do tego, że aby spłacić dwie zaciągnięte pożyczki (z rosnącymi odsetkami), konieczne stawało się podpisanie kolejnej umowy, a cały proces się powtarzał. Znowelizowana ustawa antylichwiarska uniemożliwia zatem instytucjom pozabankowym oferowanie klientom nowej pożyczki, zanim nie spłacą wcześniej zaciągniętego zobowiązania. 

Ustawa antylichwiarska - maksymalne odsetki

Bardzo ważną zmianą - z punktu widzenia klientów - jest ustalenie maksymalnych kosztów odsetkowych i pozaodsetkowych. Ustawa antylichwiarska odsetki utrzymała na maksymalnym poziomie 20,5 proc. w skali roku. Określiła natomiast koszty pozaodsetkowe na maksymalnym poziomie 5 proc. kwoty kredytu - jeśli okres spłaty wynosi maksymalnie 30 dni - lub 20 proc. kwoty kredytu, gdy czas spłaty jest dłuższy.

Komisja Nadzoru Finansowego obejmuje nadzorem działalność instytucji pożyczkowych

Nowa ustawa antylichwiarska wprowadza również nadzór KNF nad instytucjami pozabankowymi. Dodatkowo przepisy określiły, jakie warunki musi spełniać instytucja, by móc udzielać pożyczek. Firmy muszą mieć na przykład wyższy kapitał zakładowy niż wcześniej - zamiast 200 tys. zł, konieczny będzie 1 milion zł.

Działalność pożyczkowa nie może być finansowana ze środków uzyskanych od innych osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w tym pochodzących z emisji obligacji lub innych instrumentów dłużnych oraz ze źródeł nieudokumentowanych. Ponadto instytucja pożyczkowa musi mieć odpowiednią formę prawną - ustawa wymusza, by tego rodzaju instytucje działały wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, posiadającą radę nadzorczą. 

Warto jednocześnie wspomnieć, że nadzór KNF oznacza nałożenie na instytucje pozabankowe szeregu obowiązków sprawozdawczych, w tym sprawozdania dotyczące liczby udzielonych kredytów konsumenckich i liczby odroczonych spłat. 

Ustawa antylichwiarska 2022: kary dla instytucji pozabankowych

Co grozi instytucjom pożyczkowym, które nie zastosują się do nowych przepisów? Sankcje mogą być nałożone na instytucje, które udzielą pożyczki klientom nieposiadającym zdolności kredytowej lub tym, którzy mają zaległości w spłacie wynoszące co najmniej 6 miesięcy - a nowa pożyczka nie była zaciągnięta w celu uregulowania tego zobowiązania. 

Sankcja polega na tym, że instytucja pożyczkowa nie będzie mogła sprzedać takiej wierzytelności, a w dodatku - jeśli udzieli nowej pożyczki mimo tego, że klient miał już długi i nie zaciągał nowego zobowiązania w celu spłaty starego - instytucja będzie mogła dochodzić spłaty pożyczki dopiero w momencie, gdy klient całkowicie spłaci pierwsze zobowiązanie (lub ewentualnie wierzytelność wygaśnie albo sąd wyda prawomocny wyrok o jej nieistnieniu). 

Ustawa antylichwiarska - kiedy wejdzie w życie?

Mogłoby się wydawać, że skoro ustawa została podpisana przez prezydenta już 9 listopada 2022 r., to przepisy zaczęły w całości obowiązywać jeszcze pod koniec zeszłego roku. W praktyce tylko część przepisów weszło w życie w 2022 r.; mowa o przepisach dotyczących limitu kosztów pozaodsetkowych, które obowiązują od 18 grudnia zeszłego roku.

18 maja 2023 r. zaczęły obowiązywać przepisy dotyczące oceny zdolności kredytowej. Aż do końca 2023 r. firmy pożyczkowe otrzymały natomiast czas, by dostosować się do nowych wymogów w zakresie formy prawnej i wysokości posiadanego kapitału. Od 1 stycznia 2024 r. wejdzie w życie ostatnia zmiana - czyli objęcie nadzoru nad instytucjami pozabankowymi przez KNF. 

Czy ustawa antylichwiarska działa wstecz?

Osoby, które zaciągnęły zobowiązania przed wejściem w życie przepisów ustawy antylichwiarskiej, mogą się zastanawiać, czy przepisy będą działały wstecz - zwłaszcza w zakresie maksymalnych kosztów pozaodsetkowych. Nowe przepisy dotyczą jednak tylko tych zobowiązań, które zostały udzielone po wejściu w życie ustawy.

Co dalej z ustawą antylichwiarską?

1 stycznia 2024 r. zakończy się wdrażanie przepisów znowelizowanej ustawy antylichwiarskiej. Już teraz wiadomo jednak, że to nie koniec zmian, ponieważ Unia Europejska chce w jeszcze większym stopniu uregulować licencjonowanie działalności firm, które udzielają kredytów konsumenckich. Na razie jednak trudno wskazać, czy - i w jakim zakresie - będą obowiązywać nowe przepisy.

Ustawa antylichwiarska: podsumowanie

Ustawa antylichwiarska została podpisana przez prezydenta 9 listopada 2022 r., jednak część jej zapisów weszła w życie znacznie później. Przepisy mają na celu ucywilizowanie rynku pożyczek pozabankowych, w tym tzw. chwilówek, i ochronę klientów przed horrendalnymi kosztami związanymi z zaciągnięciem takiego zobowiązania.