Problemy z płaceniem podatku od sprzedaży mieszkania po śmierci małżonka

Chodzi o sytuację, gdy małżonkowie objęci wspólnością majątkową kupują nieruchomość do majątku wspólnego. Za życia nie zawierają umów znoszących wspólność majątkową. Następnie jeden z nich umiera, a spadek po nim nabywa w drodze dziedziczenia drugi małżonek. Wdowa lub wdowiec często sprzedaje nieruchomości np. w drodze umowy dożywocia przed upływem 5 lat od końca roku, w którym nastąpiła śmierć współmałżonka.

W takich wypadkach urzędy skarbowe zajmują stanowisko, zgodnie z którym w wyniku śmierci jednego z małżonków znajdującego się w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej, drugi małżonek nabywa w drodze spadku po raz drugi udział w tej samej nieruchomości. W konsekwencji, zdaniem organów podatkowych, w przypadku gdy wdowa lub wdowiec zbywa nieruchomość w drodze umowy dożywocia, udział nabyty w drodze dziedziczenia stanowi źródło przychodu podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli nie upłynęło 5 lat od końca roku kalendarzowego w którym nastąpiło nabycie (rozumiane jako dzień śmierci współmałżonka).

Wiele skarg w tej kwestii napływa do Rzecznika Praw Obywatelskich (dalej: RPO), który wystąpił do ministra finansów o zajęcie stanowiska odnośnie tego problemu.

RPO: urzędy skarbowe nieprawidłowo interpretują przepisy

Zdaniem RPO organy podatkowe błędnie interpretują pojęcia „nabycie" z art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz przepisy dotyczące wspólności małżeńskiej, zawarte w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Ze względu na to istotę wspólności majątkowej małżeńskiej, nie jest możliwe wyodrębnienie przypadającego każdemu z małżonków udziału w nieruchomości. Wynika to z faktu, że wspólność małżeńska jest szczególnym rodzajem współwłasności, jest to bowiem wspólność bezudziałowa, w czasie której trwania małżonkowie nie mogą rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego jako całości.

Skoro z uwagi na wspólność majątkową nie można wyodrębnić udziałów, które małżonkowie posiadali w chwili nabycia nieruchomości w małżeństwie, to w konsekwencji nie można przyjąć, że 5-letni termin biegnie od daty nabycia nieruchomości w drodze spadku – uważa RPO.

RPO podkreślił, że problem jest poważny, bo dotyka przede wszystkim osób starszych, które po śmierci współmałżonka bardzo często decydują się na zbycie nieruchomości m.in. w drodze umowy dożywocia z powodów finansowych oraz zdrowotnych, nie zdając sobie sprawy z negatywnych konsekwencji podatkowych takiej decyzji.

Sądy stoją po stronie podatników

Warto dodać, że sądy stoją w tej stronie po stronie podatników. Np. w wyroku z dnia 8 grudnia 2011 r., sygn. akt II FSK 1101/10 Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, że nie ma możliwości określenia w jakiej części nastąpiło nabycie nieruchomości, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. przez małżonków nabywających razem tą nieruchomość a pozostających w majątkowej wspólności małżeńskiej. Nie jest też możliwe nabycie w określonym udziale nieruchomości przez małżonków pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej i działających jednocześnie, co wynika z istoty wspólności małżeńskiej. NSA uznał w ww. wyroku za błędny pogląd organów podatkowych, zgodnie z którym, w wyniku śmierci jednego małżonków znajdującego się w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, drugi małżonek nabywa w drodze spadku po pierwszym małżonku, po raz drugi, udział w tej samej nieruchomości, ponieważ, z uwagi na istotę wspólności majątkowej małżeńskiej, nie było możliwe wyodrębnienie przypadającego każdemu z małżonków udziału w nieruchomości już podczas pierwotnego, wspólnego jej nabycia.

W podobnym tonie wypowiedział się także Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z 26 stycznia 2012 r., sygn. akt I SA/Wr 1474/11.

Na razie brak odpowiedzi ze strony Ministerstwa Finansów na pismo RPO.