Brutalizm w architekturze

Brutalizm to surowy styl architektoniczny i dziecko modernizmu. Wzbudza skrajne emocje, ponieważ niektórzy zachwycają się jego monumentalną formą, ogromną skalą oraz nieregularnością. Innych z kolei mogą odstraszać jego dzieła, czyli szare, smutne i betonowe obiekty. W wielu miejscach na świecie budowle tego najbardziej niezrozumiałego stylu lat XX są wyburzane, a w innych zbierają rzesze turystów.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• skąd pochodzi brutalizm
• jakie są jego cechy charakterystyczne
• jak wygląda ten styl Polsce, a jak na świecie

Czym jest brutalizm?

Styl brutalistyczny zaliczany jest do schyłkowej fazy modernizmu. Nazwa pochodzi od francuskich słów „béton brut”, które w dosłownym tłumaczeniu oznaczają „surowy beton”. Wymyślili ją dwaj brytyjscy architekci Alison i Peter Smithson. Ich celem było odróżnienie się od ostatniego pokolenia modernistów. Idea brutalizmu rozpowszechniła się w latach 70-tych. Nurt ten wzbudzał i do tej pory wzbudza kontrowersje, ponieważ jego założeniem było świadome wyobcowanie budynków z otoczenia. 

Samemu brutalizmowi towarzyszyła też swego rodzaju ideologia społeczna. Zakładała ona budowę nowego społeczeństwa, gdzie estetyka nie góruje nad etyką. Było to swoiste wezwanie do konformistycznego zamiłowania do piękna i porządku. Nurt ten pod względem architektonicznym oraz ideologicznym zabiło zjawisko „urban decay”.

Boston City Hall. Źródło: flickr.com,autor: Ron Perry

Czym się charakteryzuje?

Brutalizm w architekturze charakteryzuje przede wszystkim ekspresyjna forma, która wyróżnia się stosowaniem wyrazistych materiałów. Głównym jest oczywiście niewykończony beton. Dominują tutaj ostre, geometryczne bryły, w których wyraźnie eksponowane były elementy konstrukcyjne takie jak np. szkielet czy słupy. Z bliska w niektórych budowlach można dostrzec nawet odciśniętą na surowym betonie teksturę drewna używanego do szalunków. Dodatkowo wygląd obiektu zależał od kształtu i umiejscowienia poszczególnych pomieszczeń. Najważniejsza była masa i nieregularność. 

Jak podkreślali ideologowie brutalizmu użycie materiałów w architekturze musi odrzucać kontekst i metafory. Liczy się fascynacja geometrią. Według nich masy zbrojonego betonu to tylko materiał konstrukcyjny i nie powinien udawać niczego więcej. To spowodowało, że obiekty, które powstawały zgodnie z tym nurtem są pozbawione jakiegokolwiek wykończenia. Widoczna jest natomiast budowa charakterystyczna dla blokowisk i ekspresja strukturalna.

Architektura brutalistyczna wyróżnia się również tym, że częstym zabiegiem jest tzw. „wyrzucenie” na zewnątrz wielu funkcji budynków. Oznacza to np., że ciągi piesze takie jak klatki schodowe, korytarze, estakady i przejścia podziemne powinny być widoczne już z zewnątrz budowli.

Brutalizm w Polsce i na świecie

W Polsce najbardziej znanym brutalistycznym obiektem jest katowicki dworzec. Kielichowa konstrukcja dachu spowodowała, że budynek składa się z całkowicie przeszklonych ścian. Jest to betonowa konstrukcja, która do tej pory była skryta pod tynkiem. Dziś widać na niej całą misterną fakturę odciśniętego drewnianego szalunku. Co ciekawe w Katowicach znajdziemy również inny przykład brutalistycznej architektury, jakim jest znana hala widowiskowa Spodek.

Na świecie natomiast popularne jest osiedle Habitat 67. Jest to bardzo ciekawa konstrukcja, ponieważ od strony montrealskiego portu sprawia niesamowite wrażenie, wręcz może wydawać się halucynacją. Charakterystyczne dla niego są nieregularnie ustawione, piętrzące się jeden na drugim betonowe sześciany.

Habitat 67. Źródło: flickr.com, autor: szczypczak

Kolejny budynek to hiszpański Torres Blancas położony w Madrycie. Wyróżnia się on natomiast obłymi kształtami. Cylindryczne struktury znajdujące się na szczycie obiektu podkreślono rytmem zaokrąglonych balkonów. To co tutaj widać, to zdecydowanie asymetria i miękkość linii. Wieża ta skutecznie łączy w sobie surowość betonu z organicznymi strukturami.

Na uwagę zasługuje również londyński Barbican Estate, który powstawał przez 11 lat. Jest to jednak wynik skali tego przedsięwzięcia. Na powierzchni ponad 16 hektarów powstało 2014 mieszkań, w których mogło zamieszkać 4000 osób. Dodatkowo to także liczne budynki użyteczności publicznej, jak m.in. centrum sztuki, szkoły, biblioteka, a nawet miejskie muzeum.

Z kolei budynek głównej biblioteki Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego to bardzo ciekawa konstrukcja. Wzbudza zainteresowanie i pojawia się w wielu amerykańskich filmach i serialach, szczególnie science ficition.

Architektura brutalistyczna wywołuje skrajne emocje. Nie można jej jednak odmówić skali oraz mocnego charakteru. Zdecydowanie stanowi jeden z ciekawszych stylów architektonicznych. Na świecie można znaleźć wiele jej przykładów, które wprawiają nawet w zachwyt.